Βλέποντας το Xριστουγεννιάτικο δέντρο που είχε παρουσιάσει η Tate το 2016 δεν μπόρεσα παρά να σκεφτώ πόσο ιδανικά θα ταίριαζε σήμερα…
Υπογράφει ο Στέφανος Παπαδημητρίου για «Τα Νέα της Τέχνης»
Είναι ένα δέντρο με το σχήμα που έχουμε συνηθίσει να έχουν όλα τα Χριστουγεννιάτικα δέντρα. Όμως είναι ανάποδο και αστόλιστο. Είναι σαν ένα κακό αστείο, ένα αντι-χριστουγεννιάτικο κόλπο που σκέφτηκε και έστησε ο Grinch. Σχεδόν. Γιατί οι χρυσές ρίζες του μας επαναφέρουν σε ένα αίσθημα εορταστικό που μας καθησυχάζει.
Όταν παρουσίασαν το συγκεκριμένο δέντρο της Shirazeh Houshiary, οι επιμελητές του μουσείου δεν μπορούσαν να φανταστούν τι θα συνέβαινε το 2020. Όμως, αλήθεια, πόσο θα ταιριάζει στο σήμερα; Οι πόλεις μας είναι στολισμένες, όμως είτε μένουν άδειες, είτε η παρουσία συνωστισμού μας προκαλεί αυτομάτως ανησυχία. Οι εορτασμοί έχουν μπει στη σφαίρα του εικονικού, με παραστάσεις, μουσική και online δρὠμενα. Με άλλα λόγια, ναι μεν είναι Χριστούγεννα, αλλά είναι μοιάζουν αλλόκοτα.
Απογραφή στην Βηθλεέμ, 1566, Pieter Bruegel ο Πρεσβύτερος, via Wikipedia
Κοιτάζοντας λόγω των ημερών, πίνακες σχετικούς με τα Χριστούγεννα, επέστρεψα στην Απογραφή στην Βηθλεέμ, του Pieter Bruegel του Πρεσβύτερου. Ανάμεσα στις πολυάριθμες σκηνές γέννησης του ιερού βρέφους και τις αμέτρητες επισκέψεις των μάγων, ο πίνακας του Bruegel είναι αρκετά επίκαιρος. Και δεν χρησιμοποιώ την λέξη επίκαιρος γενικά, αναφερόμενος στην σύγχρονη πραγματικότητα, αλλά ειδικά για την περίπτωση του 2020. Πρόκειται για ένα έργο που τοποθετεί την ιστορία της Γέννησης του Χριστού μέσα σε ένα κλίμα κυνικό και σε σκηνικό διαφορετικό από αυτό που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε. Ο τίτλος μας προδιαθέτει: Απογραφή στη Βηθλεέμ. Όχι γέννηση, ούτε προσκύνηση. Απογραφή. Συγκεκριμένα, αναφέρεται στην διαταγή του Καίσαρα Αυγούστου να πραγματοποιηθεί απογραφή όλης της «οικουμένης» που έχει σαν αποτέλεσμα τα πανδοχεία να γεμίσουν με κόσμο. Έτσι, δεν βλέπουμε το εσωτερικό καμίας φάτνης, δεν υπάρχουν μάγοι πουθενά στον ορίζοντα και η Παναγία δεν κρατάει ακόμα βρέφος, είναι απλώς ταλαιπωρημένη. Aυτό το αίσθημα δυσφορίας κατακλύζει τον πίνακα. Άνθρωποι ξεχειλίζουν κυριολεκτικά από ένα διπλανό κτίριο, ενώ ουρές συνεχίζουν να έρχονται από τις κοντινές πόλεις. Θα υπάρξει τελικά Θεία Γέννηση;
Η φετινή περίοδος των εορτών μας βρίσκει κουρασμένους, να ετοιμαζόμαστε να γιορτάσουμε έχοντας αβεβαιότητα. Ακόμα και η ταλαιπωρία της γραφειοκρατίας, που ο Bruegel σχολιάζει μέσα από τον πίνακά του (αναφερόμενος στην Ισπανική Διακυβέρνηση στις Κάτω Χώρες εκείνης της περιόδου) μας φαίνεται οικεία, με τα μηνύματα και τις βεβαιώσεις μετακίνησης. Αν όμως σκεφτούμε τι μας στερεί η συγκυρία αυτή και τι μας προσφέρει τότε μπορεί να είναι και μια ευκαιρία να κάνουμε ίσως τα πιο αληθινά Χριστούγεννα.
Τα σύγχρονα Χριστούγεννα έχουν απομακρυνθεί από την πτυχή που τα θέλει ως θρησκευτική εορτή, με την έννοια της αγάπης, και έχουν εστιάσει στην κοσμικότητα και στον καταναλωτισμό, σε μια διογκωμένη εορταστική περίοδο προσφορών που ξεκινά από το Black Friday, το Cyber Mondays και περιλαμβάνει πολλαπλά ρεβεγιόν. Το Santa Claus, το γλυπτό του Paul McCarthy, στον κεντρικό εμπορικό δρόμο του Ρότερνταμ, ειρωνεύεται το Χριστουγεννιάτικο πνεύμα που έχει εξατμιστεί από την υπερκατανάλωση.
Είναι λοιπόν μια ευκαιρία τα φετινά Χριστούγεννα να επικεντρωθούμε στην πιο εσωτερική πλευρά της γιορτής. Στην πτυχή αυτή δηλαδή, που τα θέλει ως μια γιορτή «μοναχική», που μας κάνει να δούμε τους εαυτούς μας σε σχέση μας με τους «άλλους». Να μην ξεχνάμε πως στις περισσότερες χριστουγεννιάτικες ιστορίες, από το A Christmas Carol του Dickens μέχρι το Home Alone, αυτό είναι και το νόημα που προτείνεται. Και τέλος, μπορεί ο Grinch, στην ιστορία του Dr. Seuss, να καταφέρνει να κλέψει όλα αυτά τα πράγματα που σηματοδοτούν τα Χριστούγεννα, αλλά δεν καταφέρνει ποτέ να κλέψει τα ίδια τα Χριστούγεννα.
Μπορεί λοιπόν τα Χριστούγεννα φέτος να είναι ανάποδα και αλλόκοτα, αλλά μας δίνεται η ευκαιρία να είναι ουσιαστικά.